Oldurganlık Ekleri Nelerdir ?

Sevval

New member
Oldurganlık Ekleri Nelerdir?

Dilimizde anlam yaratma ve kelimeleri türetme sürecinde kullanılan ekler, kelimenin işlevini ve anlamını belirleyen temel yapı taşlarıdır. Bu eklerden biri de oldurganlık ekleri olarak adlandırılır. Oldurganlık ekleri, bir kök ya da gövdeye eklendiğinde, o kök ya da gövdeden yeni bir anlam taşıyan kelimeler türetir. Bu eklerin temel işlevi, hareket ya da oluşun bir sonucu olarak yeni bir nesne, kavram ya da varlık meydana getirmektir.

---

Oldurganlık Ekleri Nedir?

Oldurganlık ekleri, kök veya gövdelerin anlamını genişleterek, yeni kelimeler oluşturur ve bu yeni kelimeler genellikle o kökten bir “sonuç”, “etki” veya “oluş” anlamı taşır. Türkçede oldurganlık ekleri, hem fiilden isim türeten hem de fiilin anlamına “bir şeyi yaptırma” anlamı katan eklerdir. En bilinen ve en sık kullanılan oldurganlık ekleri arasında [-dır, -dir, -tur, -tir, -dır, -dir] gibi ekler yer alır.

Örnek:

- Yaz (fiil) → Yazdır (birine yazma eylemini yaptırma)

- Çal (fiil) → Çaldır (birine çalma eylemini yaptırma)

- Aç (fiil) → Açtır (birine açma eylemini yaptırma)

---

Oldurganlık Eklerinin İşlevleri

1. Fiilden Fiil Türetme: Oldurganlık ekleri, fiilden yeni bir fiil türeterek, bir eylemi başkalarına yaptırma anlamı katar.

Örnek: "Kapat" (kapamak) → "Kapattır" (birine kapatma eylemini yaptırmak).

2. Fiilden İsim Türetme: Bazı durumlarda oldurganlık ekleri, fiil kökünden yeni isimler de oluşturabilir.

Örnek: "Kapat" (fiil) → "Kapatma" (isim-fiil, eylemin adı).

3. Kip ve Zaman Ekleriyle Kullanım: Oldurganlık ekleri, fiilin anlamını değiştirip daha sonra kip veya zaman ekleriyle birleşerek farklı fiil çekimleri yaratır.

Örnek: "Yazdırıyor" (şimdiki zaman) – "Birine yazma eylemini yaptırıyor".

---

Türkçede Yaygın Oldurganlık Ekleri

Türkçede en yaygın oldurganlık ekleri aşağıdaki gibidir:

- [-dır, -dir, -dur, -dür]

- [-tır, -tir, -tur, -tür]

Bu ekler, fiilin köküne bağlı olarak uyumlu biçimlerde kullanılır. Kullanıldıkları fiilin köküne göre ses uyumuna uygun hâlde getirilirler. Örneğin, “al” kökünden türeyen fiile "-dır" eki getirilir: "Aldırmak" (birine alma eylemini yaptırmak).

---

Oldurganlık Ekleri ve Anlam Çeşitleri

Oldurganlık eklerinin eklenmesiyle ortaya çıkan kelimeler genellikle şu anlamları taşır:

- Birine bir işi yaptırmak (mazeret oluşturma, hareket ettirme).

- Bir eylemin sonucunu belirtmek.

- Başkalarının eylemini yönlendirme.

---

Oldurganlık Ekleri ile İlgili Sık Sorulan Sorular ve Cevapları

Soru: Oldurganlık eki ile ettirgen eki arasındaki fark nedir?

Cevap:

Oldurganlık eki, birine bir işi yaptırmak anlamı katarken, ettirgen ek bir eylemin başkası tarafından yapılmasını sağlar. Yani oldurganlık ekinde “birine yaptırma” vurgusu vardır, ettirgen ekte ise “başkası tarafından yapılma” anlamı öne çıkar.

Örnek:

- Yazdırmak (birine yazma eylemini yaptırmak) → Oldurganlık eki

- Yazılmak (yazma eyleminin yapılması) → Ettirgen eki

---

Soru: Oldurganlık ekleri sadece fiillere mi eklenir?

Cevap:

Genellikle oldurganlık ekleri fiillere eklenir çünkü eylem yaptırma anlamı taşıyan kelimeler türetir. Ancak bazı durumlarda, isim ya da sıfat köklerinde de türetme amaçlı kullanıldığı görülebilir; fakat temel ve yaygın kullanım fiil kökleri üzerindedir.

---

Soru: Oldurganlık eki hangi durumlarda kullanılmaz?

Cevap:

Oldurganlık ekleri, anlam bakımından mantıksız olan veya eylemi yaptırmanın mümkün olmadığı köklere eklenmez. Örneğin, soyut kavramlara oldurganlık eki getirildiğinde anlamsızlık oluşabilir. Ayrıca, bazı fiillerin yapısına uymadığı için eklenemez.

---

Soru: Oldurganlık eki örnekleri nelerdir?

Cevap:

- Öğretmek (öğrenmek kökünden)

- Kapatmak (açmak kökünden)

- Yaptırmak (yapmak kökünden)

- Güldürmek (gülmek kökünden)

---

Sonuç

Oldurganlık ekleri, Türkçede anlam genişletme ve yeni kelimeler türetme açısından kritik bir rol oynar. Bu ekler sayesinde dilimiz, bir eylemin başka birine yaptırılması veya bir şeyin sonucunun ortaya çıkması gibi nüansları rahatlıkla ifade eder. Fiil köklerine eklenen oldurganlık ekleri, günlük konuşmada ve yazıda sıkça karşımıza çıkar ve anlatımı zenginleştirir. Oldurganlık eklerini doğru ve bilinçli kullanmak, dilin yapısını kavramak açısından önemlidir.

---

Anahtar Kelimeler:

Oldurganlık ekleri, Türkçe dil bilgisi, fiilden isim türetme, fiilden fiil türetme, ettirgen ek, anlam genişletme, kelime türetme, dil yapısı, Türkçede ekler, oldurganlık ekleri örnekleri.
 
Üst